«کوچه برلن»، به نام آلمان به کام تهران
یک مرد سالخورده که بخشی از گذشتۀ خود را فراموش کرده اما هنوز یک تاجر موفق است؛ این توصیفی است که می‌توان دربارۀ کوچه برلن گفت. اگرچه توصیف کوچه برلن کار آسانی نیست. یک کوچه با تاریخچۀ فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی شگفت‌انگیز که حالا تنها شکل اقتصادی آن پابرجا است: «بازار کوچه برلن» تنها چهرۀ این روزهای آن.
شرط اول: آدرس کوچه برلن
قبل از هر تعریفی دربارۀ کوچه برلن باید از محل زندگی این پیرمرد تاجر بگوییم. آدرس کوچه برلن این است: جنوب خیابان «جمهوری» یک کوچه است که خیابان «لاله زار» را به خیابان «فردوسی» وصل می‌کند، به آن کوچه برلن می‌گویند چون در زمان «رضا شاه» که به وجود آمد، چسبیده به سفارت آلمان بود و نام برلن یا همان «برلین» در تلفظ فرانسوی روی آن نشست. جالب اینکه امروز شهرت کوچه برلن از سفارت آلمان پیشی گرفته است و اگر کسی بخواهد آدرس سفارتخانه را بگیرد به او می‌گویند جنب کوچه برلن قرار دارد. کوچه‌ای که نام پایتخت آلمان روی آن است اما در دل تهران، قطبی تجاری برای مردم این شهر به حساب می‌آید.
بازار کوچه برلن، داستان رقابتی بی‌پایان
اگر از یک سر کوچه برلن وارد و از سر دیگر آن خارج شوید، حتماً خرید خواهید کرد چون متعلق به هر طبقۀ اجتماعی و اقتصادی که باشید جنس مناسب با قیمت معقول در اختیار شما است. البته تمرکز دست فروش ها و مغازه دارها اغلب روی فروش لباس و پوشاک است و کفۀ ترازو به سمت خانم‌ها سنگین‌تر. شاید بازار کوچه برلن تنها جایی در تهران باشد که از دکمه تا شال، پیراهن، کت و شلوار و لباس عروس در مغازه های تو در تو و فشردۀ آن برای مشتریان موجود است.
نکتۀ جالبی که در نگاه اول نظر شما را جلب می‌کند حضور زوج‌های جوان نزدیک به ازدواج در بازار کوچه برلن است. چون پاساژها و مغازه های زیادی در این کوچه وجود دارند که لباس عروس و نامزدی می‌فروشند و صاحبان آن‌ها عقیده دارند همین لباس ها در بالای شهر با قیمتی بیش از دو برابر این قیمت‌ها به فروش می‌رسد. لباس مجلسی زنانه یا شب هم به وفور پشت ویترین مغازه های پاساژها به چشم می‌خورد؛ مثل «بازار حافظ.»
بازار کوچه برلن دست فروشانی دارد که البسه یا بدلیجاتی با قیمت‌های زیر ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان می‌فروشند، در حالی که شاید در مغازۀ کناری آن‌ها لباسی با قیمت میلیونی فروخته شود. در این کوچه رقابتی سرسختانه و بی‌پایان برای به دست آوردن مشتری در جریان است. اگرچه خریداران هم دست کمی از فروشنده‌ها ندارند و نمی‌توانند از خرید در بازار کوچه برلن دست بکشند.
حتی بعضی از زوج‌هایی که برای خرید لباس عروس آمده‌اند، سری به «پاساژ کاشانی» که مخصوص سیسمونی و پوشاک کودک است می‌زنند و ویترین مغازه ها را برانداز می‌کنند؛ لابد به خاطر اینکه بفهمند برای سیسمونی فرزندی که در آینده آن‌ها خواهد بود چقدر باید هزینه کنند.
وقتی کوچه برلن را ترک می‌کنید با یک کاش روبرو می‌شوید؛ اینکه کاش آن لباس، کیف یا وسیله را خریده بودم. پس هیچ دفعۀ آخری برای خرید از بازار کوچه برلن وجود ندارد.
به برادر «مهران» سلام کن!
مغازه دارها و اهالی کوچه برلن، «کوچه مهران» را برادرِ کوچه برلن می‌دانند. امتداد کوچه برلن از سمت لاله زار به کوچه مهران می‌رسد. علت این برادری این است که بازار آنجا هم اجناس ویژه‌ای دارد. از چند مغازۀ بزرگ لوسترفروشی گرفته تا پوشاک، پرده فروشی و پارچه فروشی.
در قسمت شمالی این دو برادر یک رفیق و البته رقیب قدیمی به نام «کوچه رفاهی» قرار دارد که تنها متعلق به عروس خانم‌ها است و آقایان در آنجا جز همراهی کار دیگری ندارند، چون تنها لباس عروس و وسایل مورد نیاز برای سفرۀ عقد به فروش می‌رسد. اگر به کوچه برلن رفتید حتماً به این دو کوچه هم سر بزنید.
«جمعه بازار کوچه برلن»؛ ۴۰ سالۀ همه فن حریف
در پایان حرف‌های بازاری از کوچه مهران، فراموش نکنید در پارکینگی طبقاتی چسبیده به کوچه برلن به نام «پارکینگ پروانه»، جمعه بازاری ۴۰ ساله اتفاق می‌افتد. معروف است که در این جمعه بازار امکان ندارد چیزی را بخواهید و پیدا نکنید. از شیر مرغ تا چوب جادوی «هری پاتر»!
خاطرات فراموش شدۀ تاجر سالخورده، کوچه برلن
آنقدر جنبۀ تجاری کوچه برلن یا همان مرد سالخوردۀ خودمان پررنگ است که نمی‌شد کم‌تر از این به آن پرداخت. حالا اما وقت قصه‌گویی و تاریخ‌خوانی است. اگر بخواهیم یک سفر کوچک در زمان داشته باشیم حتی همین بازار کوچه برلن هم در ابتدا به این شکل نبوده است. این کوچه جایی بوده برای اغنیا و مهمانان سفارتخانه‌های اطراف که دنبال اجناس لوکس می‌گشتند.
احتمالاً می‌دانید منطقۀ لاله زار در گذشته‌ای دور، یک منطقۀ فرهنگی با کافه، سینما و تئاترهای محلی فراوان بوده که حالا تقریباً همۀ آن‌ها تعطیل شده است. سال ۱۳۲۳ در کوچه برلن، تئاتر کشور فعالیت خود را شروع کرد اما به خاطر عدم مخاطب بعد از سه ماه بسته شد. سال‌ها بعد «تئاتر بهار» در کوچه برلن آغاز به فعالیت کرد که آن هم بعد از دوره‌ای تعطیل شد.
کوچه برلن پس از طی کردن آن دورۀ فرهنگی برای زنده ماندن، تنها چهرۀ تجاری پیدا کرد. اگرچه هنوز کافه رستوران‌هایی بودند که علاوه بر بخش تجاری برای خریداران، فضایی برای استراحت به وجود آورده بودند؛ مثل رستوران «طریقت» و «تبریزی». اما با گذر زمان و فرسودگی بافت کوچه برلن و نبود سیستم‌های ضد حریق دچار آتش‌سوزی شدند و به ناچار از آنجا رفتند. البته رستوران طریقت بعدها در نزدیکی کوچه برلن یعنی در لاله زار شعبۀ دیگری افتتاح کرد. در حال حاضر رستوران «متین» در وسط کوچه برلن تنها رستوران این کوچه است.
امروز اگر کسی به کوچه برلن سر بزند و زمانی برای غذا خوردن داشته باشد باید به خیابان‌های اطراف برود. کوچه برلن دیگر پاتوقی برای وقت گذراندن ندارد. اما در کوچه مهران رستوران «حاتم» شهرت خوبی دارد و غذاهای آن بین اهالی کوچه برلن معروف است.
ماجرای نیمروز کوچه برلن؛ بمب!
یکم مرداد ۱۳۵۹ همه چیز عادی بود. مردم برای خرید آمده بودند و مغازه داران در حال فروش اجناس خود بودند. هیچ چیز با روزهای دیگر فرقی نداشت تا اینکه با یک صدای مهیب، زمین زیر پای اهالی کوچه برلن لرزید و شیشه‌ها شکست. زنان و مردانی از کوچه برلن می‌گریختند و فریاد می‌زدند. داستان از این قرار بود: در ماجرای نیمروز کوچه برلن، ۳ بمب ساعتی در یک پاساژ و چند مغازه منفجر شد. دیوارها فرو ریخت، ۶ نفر کشته و نزدیک به صد نفر زخمی شدند. ساعاتی بعد از این اتفاق «گروهک فرقان» مسئولیت بمب‌گذاری را بر عهده گرفت. گروه فرقان، گروهی تروریستی با برداشت انحرافی از اسلام مثل «داعش» بود که در همان سال‌ها ریشه‌کن شد.
شاید این عجیب‌ترین اتفاقی است که می‌توانست برای بازار کوچه برلن بیفتد؛ جایی که در آن، لباس شب و لباس عروس می‌فروشند.
به کوچه برلن بروید و هنگام خرید به گذشتۀ آن هم فکر کنید. وقتی از هویت آنجا خبر داشته باشید کوچه‌گردیِ جذاب‌تری هم خواهید داشت.